Mười đề tài thần học luân lý Kitô giáo (1)

ĐỀ TÀI 1:

LUÂN LÝ KITÔ GIÁO ĐÓNG VAI TRÒ NÀO TRONG ĐỜI SỐNG KITÔ HỮU

VÀ CÓ NHỮNG NÉT ĐẶC THÙ NÀO SO VỚI CÁC NỀN LUÂN LÝ KHÁC?

NHẬP ĐỀ: 

Từ những ghi nhận về tình trạng luân lý suy đồi tại Việt Nam nói chung và trong Giáo Hội Công Giáo Việt  Nam nói riêng (suy đồi trong giáo dục và kinh doanh, y tế và sự sống, tính dục và hôn nhân, quyền hành và chính trị…), thử đi tìm nguyên nhân. Không kể những nguyên nhân từ những ảnh hưởng của văn hoá và văn minh thời mới, phải kể đến tình trạng nhận thức sai lầm hay ít ra, chưa đầy đủ, về vai trò của luân lý và luân lý Kitô Giáo trong đời sống con người.

KHAI TRIỂN:

1. Trong giáo huấn của Đức Giêsu và Hội Thánh Kitô Giáo sơ khai, chúng ta đã thấy vai trò hết sức quan trọng của luân lý trong đời sống cá nhân và tập thể kitô hữu.

1.1. Theo giáo huấn của Đức Giêsu:

- Ngay từ bài giảng đầu tiên hay đúng hơn, từ lần lên tiếng đầu tiên của mình, Đức Giêsu đã chú ý tới hành động trong tương quan với Chúa và với con người: “Hãy ăn năn sám hối và tin vào Tin Mừng (= một hành động luân lý với Chúa và với con người), vì Nước Trời đã gần đến” (Mc 1,14-15).

- Kể từ đó, bất cứ tuyên bố nào của Ngài nhân dịp này hay nhân dịp khác đều kết thúc bằng lời yêu cầu đương sự phải làm việc tốt này hoặc việc tốt nọ (luân lý). Các phép lạ của Ngài cũng nhằm đưa đương sự tới chỗ tin vào Ngài và từ đó, hành động phù hợp với lòng tin ấy (luân lý).

- Thậm chí, đối phương đố kỵ và âm mưu hãm hại Ngài không phải vì nghe những lời tuyên bố chói tai của Ngài, mà vì những hậu quả thực tiễn mà những lời tuyên bố ấy có thể đưa tới (luân lí).

- Nói cách khác, không như nhiều nhà thần học Cải Cách kết luận vội vàng, giáo huấn của Đức Giêsu không chỉ là những lời loan báo Tin Mừng vui vẻ mà còn là những đòi hỏi cam go phải đem ra thực hành, không chỉ mang màu sắc “tín lý” mà còn mang tính chất “luân lý” nữa. Môn đệ Đức Kitô không phải chỉ nghe, chỉ hiểu, chỉ vui vẻ phấn khởi, mà còn phải hành động, phải sống nữa.

1.2. Theo giáo huấn của Hội Thánh Kitô Giáo sơ khai:

- Hội Thánh Kitô Giáo sơ khai đã tự mô tả mình là một cộng đoàn với ba sinh hoạt căn bản hay với ba chiều kích căn bản: lắng nghe lời Chúa và sự diễn giải của các tông đồ / ca tụng Chúa và cử hành lễ bẻ bánh (tiệc Thánh Thể) / sống với nhau như anh chị em bằng cách  bỏ mọi sự làm của chung (x. Cv 2,42-47).

- Có người gọi một cách chuyên môn hơn ba sinh hoạt chính yếu hay ba chiều kích căn bản của Hội Thánh Kitô Giáo sơ khai là tin, cử hành và sống, hoặc sinh hoạt tín lý, sinh hoạt phụng vụ và sinh hoạt luân lý. Như vậy, luân lý là một trong những sinh hoạt chính yếu hay một trong ba chiều kích căn bản làm nên đời sống kitô hữu.

- Còn nếu đọc hết các sách Tân Ước, đặc biệt các thư của các tông đồ, chúng ta sẽ thấy rõ song song với sự bành trướng của Giáo Hội, đồng thời đứng trước tình hình ngày càng phức tạp của cuộc sống, Giáo Hội càng ngày càng tỏ rõ quan tâm tới việc hướng dẫn đời sống luân lý của các kitô hữu và giải quyết các vấn đề luân lý của mình. Như thế, không những không thể gạt bỏ luân lý ra khỏi đời sống người kitô hữu, mà còn phải tìm cách thực hiện ngày càng tốt hơn sinh hoạt ấy, bên cạnh các sinh hoạt khác là hiểu biết đức tin và cử hành phụng vụ.

2. Luân lý trong tương quan với các khía cạnh khác của đời sống kitô hữu:

- Tuy nhiên, dù có quan trọng đến đâu, luân lý Kitô Giáo cũng không thể nào đứng độc lập một mình. Người kitô hữu không thể chỉ bằng lòng sống ngay lành mà thôi, cũng như đã không thể chấp nhận hiểu biết đức tin ngày càng sâu xa và cử hành phụng vụ ngày càng sốt sắng mà thôi. Đời sống luân lý của người kitô hữu không chỉ loay hoay với việc làm lành lánh dữ, mà còn phải làm lành lánh dữ theo giáo lý của Đức Kitô. Người kitô hữu không thực hành luân lý chỉ theo lương tâm và lương tri tự nhiên, mà quyết liệt thực hành luân lý dựa trên đức tin Kitô Giáo (luân lý dựa trên đức tin). Ngoài ra, nỗ lực sống luân lý của người kitô hữu không phải là nỗ lực ở tầm mức con người, nhắm tới những kết quả trong thế giới con người, mà còn vươn tới tầm mức Thiên Chúa, nhắm tới những kết quả trong thế giới Thiên Chúa. Chính vì thế, sống luân lý phải đi đôi với việc cử hành các mầu nhiệm, nâng các sự việc của con người lên mức các mầu nhiệm qua đó Thiên Chúa cứu độ con người bằng cách cầu nguyện và kết hợp với Ngài (luân lý hướng tới và được hỗ trợ bởi ơn thánh, nhận được qua cầu nguyện và cử hành phụng vụ).

- Đây cũng là hướng giải quyết tình trạng suy đồi luân lý hiện nay trong Giáo Hội chúng ta: muốn giúp các kitô hữu sống tốt lành, phải cho họ biết cái nhìn của Thiên Chúa về điều tốt lành và phải tạo điều kiện cho họ được sự hậu thuẫn tối đa của Thiên Chúa bằng cách giúp họ bước vào thế giới Thiên Chúa từ đời này qua các cử hành phụng vụ và cầu nguyện. Nhiều kitô hữu sống luân lý bết bát có thể là do thiếu cố gắng và luyện tập, nhưng cũng có thể là do thiếu hiểu biết đúng đắn và cập nhật, và thiếu các cuộc cử hành hầu được tiếp xúc với Thiên Chúa. Các mục tử phải quan tâm đồng bộ tới cả ba sinh hoạt hay ba khía cạnh này, nếu muốn giúp giáo dân có đời sống lành mạnh hợp ý Chúa. Đời sống luân lý được xây dựng trên hiểu biết giáo lý đầy đủ và tiếp xúc thường xuyên với Chúa (qua các bí tích và cầu nguyện).

3. Đâu là những nét đặc thù của luân lý Kitô Giáo so với các nền luân lý khác?

Trong quá trình tìm hiểu luân lý Kitô Giáo, nhất là có đối chiếu với các nền luân lý khác, người ta khám phá ra một số nét riêng của luân lý Kitô Giáo cần phải được tôn trọng và phát huy.

3.1. Đó là một nền luân lý mang đậm nét tôn giáo hay chính xác hơn, mang đậm nét Kitô Giáo:

Thật ra không ai là không bị ràng buộc và không tìm cách sống tốt lành, nghĩa là không ai là không có đời sống luân lý ở một mức nào đó. Chỉ có điều đó là điều tốt lành tới mức nào hay điều tốt lành theo viễn tượng nào hoặc dựa trên cơ sở nào. Người Cộng Sản theo đuổi điều tốt lành theo quan điểm mác-xít của mình. Các tín đồ các tôn giáo khác xây dựng đời sống luân lý của mình xa hơn nữa là dựa trên mệnh Trời: tốt hay xấu là tuỳ theo có hợp mệnh Trời hay không. Còn người kitô hữu dứt khoát đánh giá điều tốt dựa trên giáo huấn, con người và cách sống của Đức Kitô, mà họ tin là hiện thân của Thiên Chúa hay là chính Thiên Chúa nhập thể. Vì thế, người kitô hữu không chỉ bằng lòng với điều tự nhiên cảm thấy tốt hay bằng lòng với điều mà thiên hạ cho là tốt hoặc chính mình nhận thức là tốt, mà phải cố gắng tìm ra điều Thiên Chúa quyết là tốt: “Tại sao anh gọi tôi là tốt lành, chỉ có Thiên Chúa là đấng duy nhất tốt lành?” (Mc 10,18).

3.2. Là một nền luân lý được giới thiệu cho con người qua tay Giáo Hội:

Nói rằng luân lý Kitô Giáo dựa trên giáo huấn, con người và cách sống của Đức Kitô – nhưng là giáo huấn và cách sống của một con người cách đây hơn 2000 năm – cũng là giả thiết mỗi người sẽ phải dựa trên một cơ quan trung gian có thẩm quyền để hiểu giáo huấn, con người và cách sống ấy, hơn là chỉ dựa vào bản thân rất ích kỷ và chủ quan của mình. Theo lý tưởng, cơ quan trung gian này đã được chính Đức Kitô khi còn sống thiết lập và trao quyền. Cơ quan ấy chẳng những phải lo hoàn thiện mình trong vai trò ấy qua dòng thời gian, mà nhất là phải được chính Thiên Chúa bảo vệ và hướng dẫn. Trong thực tế, cơ quan này không phải là không thiếu sót trong trách nhiệm của mình. Nhưng nhìn chung, phải nhìn nhận cơ quan này (Giáo Hội Công Giáo gọi là Huấn Quyền hay quyền giáo huấn Giáo Hội) đã hoàn thành khá tốt vai trò của mình, nhờ luôn dựa vào nền tảng luân lý Kitô Giáo là giáo huấn, con người và cách sống của Đức Kitô, dựa vào cách giải thích của các đấng bậc đã may mắn sống sát với Đức Kitô (truyền thống các tông đồ và truyền thống các giáo phụ), cũng như nhờ luôn quan tâm và nỗ lực làm việc trong lãnh vực luân lý này.

3.3. Cũng là một nền luân lý bắt nguồn từ luân lý tự nhiên và cởi mở tiếp thu sự đóng góp của các nền luân lý và các khoa học khác của thời đại:

Nếu chỉ dừng lại với hai điểm trên đây, có thể có người e ngại luân lý Kitô Giáo sẽ xa lạ với rất nhiều người. Kỳ thực, Thiên Chúa mà Đức Kitô và Giáo Hội dựa vào để nhận thức điều tốt điều xấu cũng là Thiên Chúa đã lập ra bản tính con người với những quy luật hướng dẫn đời sống của con người. Vì thế, luân lý Kitô Giáo chẳng những phù hợp với luân lý tự nhiên, mà còn triển khai cái vốn tiềm tàng trong luân lý tự nhiên ấy. Cũng chính vì ý thức về nguồn cội chung của hai nền luân lý ấy, nên các nhà thần học luân lý Kitô Giáo cũng luôn cởi mở tiếp thu sự đóng góp của các nền luân lý khác và của các khoa học nhân văn đương thời. Luân lý Kitô Giáo không chỉ đóng góp cho luân lý xã hội và thời đại, mà còn tiếp thu nhiều đóng góp của luân lý ấy.

Tóm lại, có thể nói luân lý Kitô Giáo mang tính cởi mở hay đối thoại:

- Cởi mở hay đối thoại với Thiên Chúa như mục tiêu cuối cùng mà luân lý muốn hướng tới, như nền tảng cuối cùng mà luân lý muốn dựa vào để bảo đảm sự đúng đắn và ràng buộc cho luân lý (mặc khải của Thiên Chúa, đặc biệt qua Thánh Kinh).

- Cởi mở hay đối thoại với Giáo Hội như cơ quan trung gian mà luân lý cần có để hỗ trợ mình xác định mục tiêu cuối cùng, nền tảng sau cùng và các chuẩn mực của luân lý (giáo lý Giáo Hội hay lập trường Giáo Hội vế các vấn đề).

- Cởi mở hay đối thoại với các nền luân lý và các khoa học khác như các cơ sở cho luân lý tham khảo thêm hầu có được sự hiểu biết và nhận thức đúng đắn hơn về các giá trị luân lý.

4. Các nguồn cần liên hệ để thực hành luân lý:

Một cách cụ thể, để thực hành và giúp người khác thực hành luân lý, người kitô hữu sẽ liên hệ hay tham khảo ba nguồn sau đây: giao ước với Chúa, lề luật và lương tâm.

4.1. Giao ước với Chúa: đây là cơ sở quan trong nhất mà người kitô hữu cần lưu ý khi thực hành luân lý. Người kitô hữu có tuân giữ lề luật và lắng nghe lương tâm chính là vì muốn qua đó càng ngày càng đi sâu hơn vào giao ước với Chúa, bây giờ và mai sau. Không có chân trời hay viễn tượng này thì lề luật và ngay cả lương tâm cũng gây cảm giác nặng nề và bó buộc cho người kitô hữu. Hơn nữa, chính giao ước với Chúa sẽ là cơ sở biện minh cho giá trị của lề luật và lương tâm: luật nào hay tiếng lương tâm nào không giúp người ta đi sâu hơn vào giao ước với Chúa đều đáng bị nghi ngờ, thậm chí cự tuyệt.

4.2. Lề Luật: tuy nhiên, nếu không có lề luật hay các chuẩn mực khách quan thì người kitô hữu sẽ dễ rơi vào tình cảnh mơ hồ và lạc lối khi bước vào giao ước với Chúa. Chính các lề luật này sẽ cho họ biết phải làm gì để ngày càng giao ước thân mật hơn với Chúa.

4.3. Lương tâm: rất tiếc, lề luật chẳng bao giờ đủ vì trong cuộc sống con người có biết bao tình huống, mà mỗi người phải vận dụng lương tâm của mình để ứng dụng các lề luật vào các tình huống cụ thể ấy. Đó là chưa kể những lề luật sai, mà nếu không có lương tâm phê phán người ta rất có thể đã lạc lối.

KẾT LUẬN:  

Rõ ràng là nếu muốn sống đúng phẩm giá con người thì không thể chỉ tìm điều nào có lợi hay thích thú, mà còn phải tìm kiếm những điều tốt hay những điều phù hợp với phẩm giá con người (luân lý). Con người không thể sống mà không có luân lý: con người ăn uống không chỉ tìm cái gì ngon miệng hay bổ ích, mà còn tìm điều nào xứng với phẩm giá con người. Trong tâm thức tự nhiên, con người đã luôn muốn điều tốt luân lý, huống nữa là trong tâm thức của những người được cứu độ. Đã thấy tầm quan trọng của luân lý như thế, cả trong ý thức tự nhiên lẫn trong ý thức tôn giáo, người kitô hữu chẳng những không né tránh luân lý, mà còn tìm cách xây dựng đời sống luân lý ngày càng tốt hơn, xứng với phẩm giá kitô hữu và khai thác những nét riêng của luân lý Kitô Giáo.