Cảm giác và tình cảm

                                   Bài 4: Cảm Giác và Tình Cảm

Làm sao Người Tình Lý Tưởng của em lại lại tệ như thế?

Nhiều người trẻ đã có kinh nghiệm này là họ cảm thấy yêu thương một người mà lúc đầu xem ra rất lý tưởng, nhưng sau đó họ đã hoàn toàn thất vọng về người ấy, đã vỡ mộng vì sự liên hệ đó, và có thể còn vì thế mà họ còn thù ghét tất cả những người khác phái.
Trong sách Tình Yêu và Trách Nhiệm, Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II, khi ấy là Cha Karol Wojtyla, đã giải thích tại sao điều đó thường xảy ra cho thanh niên nam nữ, và làm thế nào để chúng ta có thể tránh được tình trạng vỡ mộng này trong tương lai.

Còn Hơn Cả Thể Lý

Trong bài trước, chúng tôi đã bàn về một khía cạnh mạnh mẽ của sự thu hút giữa người nam và người nữ là lạc dục. Và chúng ta đã thấy sự hấp dẫn thể lý này thường biểu thị đặc tính mong ước dùng thân xác người khác như một dụng cụ để hưởng lạc thú.
Tuy nhiên còn một loại hấp dẫn khác vượt trên sự thèm muốn thân xác. Đức Thánh Cha gọi nó là “Tình Cảm”. Điều này còn mạnh mẽ hơn sự hấp dẫn về cảm xúc giữa hai người khác phái.

Thí dụ, một thiếu niên gặp một thiếu nữ, ngoài việc thấy cô bé xinh xinh, cậu còn thấy mình bị thu hút bởi nữ tính, tính tình thân mật và tử tế của cô, mà Đức Thánh Cha gọi là “vẻ duyên dáng” nữ giới của cô. Tương tự như thế, khi một thiếu nữ gặp một thiếu niên, cô không những nhận ra là cậu đẹp trai, mà còn có thể thấy mình mến phục cậu vì thanh niên tính, nhân đức, cách cậu cư xử, hay như Đức Thánh Cha gọi là “sức mạnh” nam tính của cậu.

Những phản ứng về tình cảm như thế đối với những người khác phái xảy ra rất thường xuyên. Chúng có thể phát triển từ từ giữa một người nam và một người nữ, hay có thể bộc phát ngay giâp phút đầu tiên khi hai người gặp. Chúng ta có thể cảm nghiệm được tình mến đối với người phối ngẫu, với một người bạn đồng nghiệp, một người bạn lâu năm. Hoặc chúng ta cảm thấy như thế đối với một người vừa gặp trong một cuôc họp, một người lạ mà chúng ta gặp ở thương xá, và ngay cả một người tưởng tượng chúng ta thấy trên truyền hình.

Tình cảm có thể trở thành một trong những điều đưa chúng ta đến tình yêu chân chính. Nhưng nếu thiếu thận trọng, chúng ta sẽ dễ trở thành nô lệ cho tình cảm đến nỗi nó cản trở ngay cả tình yêu thương chân chính đối với những người khác.

Một Chiếc Tàu Đang Chìm

Tình yêu phải kết hợp các tình cảm của chúng ta lại với nhau. Theo nghĩa đầy đủ, tình yêu không có nghĩa là lạnh lùng, tính toán, hay lãnh cảm. Một người chồng nói với vợ: “Em ơi, anh yêu em. Tuy anh không có cảm tình gì với em, nhưng anh biết rằng anh quyết tâm yêu em”; đây không phải là tình trạng lý tưởng. Tình cảm của chúng ta phải theo kịp quyết tâm trung thành với người ta yêu, như thế mới làm cho mối dây liên hệ được chặt chẽ, và đem lại cho chúng ta một cảm nghiệm kết hợp với người khác sâu xa hơn (xem tr. 75). Như Đức Thánh Cha giải thích, “Tình yêu dựa theo tình cảm làm cho hai người gần nhau, nối kết họ lại với nhau, mặc dù có thể họ xa nhau về thể lý, nó làm cho người này xoay quanh quỹ đạo của người kia…. Một người trong tâm trạng này sẽ luôn luôn ở gần người mà họ có mối dây liên kết yêu thương” (tr. 110).
Tuy nhiên, Đức Thánh Cha lo ngại rằng con người thời này thường chỉ nghĩ về tình yêu theo xúc cảm. Sự lo ngại của ngài xem ra rất thích hợp với một nền văn hóa như nền văn hóa của chúng ta, mà trong đó các bài tình ca, các phim ảnh và các vở kịch tình cảm trên truyền hình đều kích thich các cảm xúc của chúng ta và làm cho chúng ta mong ước có những quan hệ tình cảm kỳ thú như quan hệ mà Tom Hanks và Meg Ryan có vẻ tìm thấy trong phim ảnh.

Thực ra, tình yêu chân chính rất khác biệt với “tình yêu Hồ Ly Vọng”. Tình yêu chân chính đòi hỏi rất nhiều cố gắng. Nó là một nhân đức liên hệ đến hy sinh, trách nhiệm, và hoàn toàn quyết tâm trung thành với người kia. “Tình yêu Hồ Ly Vọng” chỉ là tình cảm. Nó là điều gì tình cờ xảy đến cho bạn. Trọng tâm của nó không phải là quyết tâm trung thành với người kia, mà là điều gì xảy ra trong lòng bạn, một cảm giác sung sướng mãnh liệt mà bạn cảm nhận được khi gần người kia.
Hiện tượng Tàu Titanic của cuối thập niên 1990 cho thấy biết bao nhiêu người đã bị ảo giác về “Tình Yêu Hồ Ly Vọng”. Hàng triệu thanh niên Mỹ xem đi xem lại cuốn phim này để cảm nghiệm mối tình mãnh liệt giữa hai nhân vật chính trong phim, một mối tình phát sinh giữa hai người thực sự không biết nhau, và không có một quyết tâm yêu nhau thật, nhưng lại được các khán giả cảm thấy là một thứ tình yêu lý tưởng có thể tồn tại suốt đời. Nên chúng ta không mấy ngạc nhiên khi thấy nhiều liên hệ thật trên đời kết cục bị đắm tàu vì người ta học đòi một thứ tình yêu như thế.
Dĩ nhiên là cảm giác của chúng ta có thể và phải hội nhập trọn vẹn vào một tình yêu được phát triển hoàn toàn (một đề tài sẽ được khai triển trong các bài sau). Tuy nhiên, khi bị cảm giác lôi cuốn, chúng ta thường tránh né một vấn đề rất quan trọng tối cần cho sự bền vững lâu dài của một liên hệ, là vấn đề sự thật. Trước hết và trên hết chúng ta phải nghĩ đến sự thật về người khác và sự thật về phẩm chất của mối liên hệ của chúng ta với người ấy.

Tránh Né Sự Thật

Có một nguy hiểm khi dùng tình cảm để đo lường tình yêu là tình cảm của chúng ta có thể rất mê muội. Thực ra, Đức Thánh Cha nói rằng các cảm giác tự chúng là “mù quáng”, vì chúng không quan tâm đến việc biết sự thật về người kia. Như thế, các cảm tình của chúng ta mà thôi không phải là la bàn tốt hướng dẫn các liên hệ của chúng ta.
Ngài giải thích rằng chúng ta khám phá ra sự thật nhờ lý trí. Tôi biết 2 + 2 = 4 không phải vì tôi cảm thấy nó bằng 4. Tôi biết chắc sự thật này nhờ lý trí của tôi. Trái lại cảm tình của tôi lại không có bổn phận tìm sự thật.

Cho nên, cảm tình của chúng ta không giúp gì được trong việc hướng dẫn chúng ta nhìn thấy sự thật về người kia và sự thật về một mối liên hệ. “Tình cảm bộc phát, là sự thu hút mà một người cảm thấy đối với người khác thường bắt đầu cách bất ngờ , nhưng trên thực tế phản ứng này ‘mù quáng’” (tr. 77).

Điều này trở nên đặc biệt rõ ràng khi chúng ta nghĩ đến những gì đã xảy ra cho tình cảm của chúng ta sau khi Nguyên Tổ sa ngã. Trước khi tội lỗi nhập vào thế gian, trí khôn con người có thể dễ dàng hướng dẫn ý chí để chọn điều tốt và hướng dẫn tình cảm của con người để hướng những đam mê của họ về điều thiện.

Tuy nhiên, sau khi sa ngã, trí khôn con người không còn nhìn thấy chân lý một cách rõ ràng nữa, ý chí bị suy yếu trong quyết tâm theo đuổi việc lành, và tình cảm của chúng ta không còn theo trật tự, nhưng bị thả lỏng để theo nhiều hướng khác nhau. Cho nên, giờ đây chúng ta cảm thấy bất ổn trong phạm vi tình cảm, và nhiều tình trạng lên xuống bất thường (yêu-ghét, -hy vọng-sợ hãi, vui-buồn…) suốt đời chúng ta. Nhưng, tức cười thay, quan niệm hiện đại về tình yêu bảo chúng ta là phải trở về với “cảm giác” của chúng ta, nhìn thẳng vào giữa cảm tình lên xuống bất thường ấy, để tìm thấy một mẫu mực tình yêu bất khả ngộ. Vì thế chúng ta không ngạc nhiên gì khi thấy các liên hệ thời này thật là lộn xộn và bất ổn.